Co to są dobra osobiste ?

Zgodnie z treścią art. 23 Kodeksu cywilnego dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Z kolei art. 24 § 1 k.c. stanowi, że ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Ponadto na zasadach przewidzianych w kodeksie pokrzywdzony może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Tę ostatnią normę dopełnia i konkretyzuje art. 448 k.c., zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny.

W tym miejscu należy również wspomnieć, że  zgodnie z art. 43 k.c. przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.
W odniesieniu do dóbr osobistych osób prawnych, zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie przyjmuje się, że są to wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań 2. Wśród nich wymienia się między innymi: dobre imię i renomę.  Na gruncie prawa cywilnego, katalog dóbr osobistych nie jest katalogiem zamkniętym, a zatem możliwe jest wyodrębnienie również innych dóbr osobistych uzależnionych od aktualnego poziomu rozwoju technologicznego i cywilizacyjnego, od przyjętych w społeczeństwie zasad moralnych i prawnych oraz istniejącego rodzaju stosunków społecznych, gospodarczych czy nawet politycznych (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1993 r., sygn. akt I PZP 28/93, OSNCP 1994, nr 1, poz. 2).

Jak wygląda dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych na drodze cywilnej?

Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Powyższe nie uchybia uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

Zadośćuczynienie

W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Roszczenia wynikające z prawa karnego.

Najczęściej naruszenie dóbr osobistych wiązać będzie się z popełnieniem przestępstwa pomówienia lub zniewagi. Nie ma przeszkód, aby jednocześnie dochodzić swoich praw na drodze cywilnej i karnej.

Pomówienie

Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej, lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli sprawca dopuszcza się takiego czynu za pomocą środków masowego komunikowania kara jest surowsze, ponieważ sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. W razie skazania za przestępstwo określone powyżej sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. W tym miejscu warto nadmienić, że przestępstwa te ścigane są z oskarżenia prywatnego.

Zniewaga

Kto znieważa inną osobę w jej obecności, albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie, lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Podobnie jak w przypadku pomówienia surowsza kara grozi w przypadku popełnienia przestępstwa za pomocą środków masowego komunikowania. Wtedy sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. W razie skazania za przestępstwo popełnione za pomocą środków masowego komunikowania sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Również jak w przypadku pomówienia ściganie zniewagi odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Właściwość sądu  w sprawach o naruszenie dóbr osobistych

Właściwość rzeczową sądu określają przepisy art. 16 – 26 kodeksu postępowania cywilnego, natomiast właściwość miejscową art. 27 – 46 kpc. Zgodnie z art. 17 kpc rozpoznawanie spraw o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia, należą do właściwości sądu okręgowego. Z kolei właściwy miejscowo będzie sąd miejsca zamieszkania pozwanego. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 1989 r., sygn. I CZ 170/89 naruszenie dobra osobistego zawinionym działaniem lub zaniechaniem, z uwagi na wagę społeczną tego rodzaju naruszeń oraz ze względu na jednolitość skutków prawnych (art. 448 kc) – jest czynem niedozwolonym, co w konsekwencji umożliwia poszkodowanemu w myśl art. 35 kpc wytoczenie powództwa o ochronę tego dobra przed sądem, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (zarówno materialną, jak i niematerialną).