W grudniu 2021 roku weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, znana jako dyrektywa o sygnalistach. Polska, podobnie jak inne państwa członkowskie, była zobowiązana do wdrożenia tych przepisów do krajowego porządku prawnego. Po długich konsultacjach i pracach legislacyjnych, w 2024 roku uchwalono w Polsce ustawę regulującą tę kwestię. 24 czerwca 2024 r. w Dziennik Ustaw opublikowano ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów. Prezydent odpisał ustawę 19 czerwca 2024 r. Ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli 25 września 2024 r. Co oznacza to dla pracodawców?
Kim są sygnaliści?
Sygnalista to osoba, która w dobrej wierze zgłasza naruszenia prawa w miejscu pracy, mające potencjalnie poważne konsekwencje dla interesu publicznego. Naruszenia te mogą dotyczyć m.in. prawa pracy, ochrony środowiska, zdrowia publicznego, bezpieczeństwa, czy nadużyć finansowych.
Główne założenia ustawy
Nowa ustawa wprowadza szereg obowiązków, które mają na celu ochronę sygnalistów przed represjami oraz zapewnienie, że ich zgłoszenia będą odpowiednio rozpatrywane. Kluczowe elementy nowej ustawy to:
- Obowiązek ustanowienia wewnętrznych procedur zgłaszania naruszeń – Pracodawcy zatrudniający co najmniej 50 pracowników są zobowiązani do ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości. Procedury te muszą być jasno określone, a pracownicy powinni być odpowiednio poinformowani o możliwości ich użycia.
- Ochrona sygnalistów – Ustawa przewiduje ochronę osób zgłaszających naruszenia przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawcy. Sygnaliści nie mogą być zwalniani, degradowani, dyskryminowani ani nękani w związku z dokonanym zgłoszeniem.
- Poufność – Pracodawcy muszą zapewnić, że tożsamość sygnalisty będzie chroniona. Informacje o zgłoszeniu powinny być dostępne wyłącznie dla osób upoważnionych do ich rozpatrzenia.
- Procedury zewnętrzne – Oprócz wewnętrznych kanałów zgłaszania, sygnaliści mogą składać zgłoszenia do odpowiednich organów zewnętrznych, jeśli uznają, że wewnętrzne procedury są niewystarczające lub istnieje ryzyko działań odwetowych.
- Raportowanie – Pracodawcy będą zobowiązani do prowadzenia rejestru zgłoszeń i sporządzania raportów dotyczących liczby zgłoszeń oraz sposobu ich rozpatrywania. Te raporty mogą być przedmiotem kontroli przez odpowiednie organy nadzorcze.
Wyzwania dla pracodawców
Wdrożenie nowych przepisów wiąże się z wieloma wyzwaniami, zwłaszcza dla średnich i dużych przedsiębiorstw. Przede wszystkim, konieczne będzie opracowanie i wdrożenie odpowiednich procedur oraz systemów zgłaszania naruszeń. Pracodawcy muszą zadbać o to, by systemy te były funkcjonalne, poufne i dostępne dla wszystkich pracowników.
Dodatkowo, pracodawcy będą musieli przeszkolić kadrę zarządzającą oraz pracowników w zakresie nowej polityki zgłaszania nieprawidłowości. Ważne jest, aby pracownicy wiedzieli, jak i gdzie mogą zgłaszać naruszenia oraz jakie prawa im przysługują w związku z dokonanym zgłoszeniem.
Kary za nieprzestrzeganie ustawy
Ustawa przewiduje kary za brak ustanowienia wymaganych procedur, niewłaściwe rozpatrywanie zgłoszeń lub podejmowanie działań odwetowych wobec sygnalistów. Sankcje te mogą być dotkliwe, w tym grzywny oraz odpowiedzialność osobista osób zarządzających przedsiębiorstwem.
Podsumowanie
Nowa ustawa o sygnalistach nakłada na pracodawców szereg istotnych obowiązków, które mają na celu ochronę osób zgłaszających naruszenia prawa. Wdrożenie tych przepisów wymaga nie tylko formalnego przygotowania odpowiednich procedur, ale także budowania kultury organizacyjnej, która sprzyja transparentności i odpowiedzialności.
Pracodawcy powinni traktować nowe przepisy nie tylko jako obowiązek prawny, ale także jako szansę na poprawę funkcjonowania swoich organizacji, zwiększenie zaufania wśród pracowników oraz minimalizację ryzyka związanego z naruszeniami prawa.
