Oświadczenie o odrzuceniu spadku skutkuje utratą przez spadkobiercę praw i obowiązków, które wchodzą w skład spadku. Spadkobierca, który złoży takie oświadczenie traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Zatem jego udział w spadku przechodzi na dalszych spadkobierców. Polskie przepisy nie przewidują natomiast możliwości, aby odrzucić spadek na korzyść osoby trzeciej. Spadkobierca ustawowy ma jedynie możliwość zrzeczenia się dziedziczenia przez zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia określonej w art. 1048 k.c. z przyszłym spadkodawcą.
Jakie są skutki odrzucenia spadku ?
Wśród najważniejszych skutków odrzucenia spadku możemy wyróżnić :
- zmianę tytułu powołania do spadku – w przypadku, gdy jedyny spadkobierca testamentowy spadek odrzucił do dziedziczenia dochodzą spadkobiercy ustawowi;
- zmiany wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców;
- zmianę kręgu osób, które dochodzą do dziedziczenia – w przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę dziedziczącego w pierwszej kolejności, do dziedziczenia dochodzą następni spadkobiercy.
W przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę, do stosunków między nim a spadkobiercami, którzy doszli do spadku zamiast niego, zastosowanie znajdują przepisy o prowadzeniu spraw bez zlecenia (art. 1021 kodeksu cywilnego). Przy rozliczeniach między nimi ma znaczenie fakt, że spadkobierca prowadzi własne sprawy dopóki nie odrzuci spadku.
Pogorszenie sytuacji wierzycieli na skutek odrzucenia spadku :
Czasem dochodzi do sytuacji, że spadkobierca świadomie i celowo odrzucając spadek pogarsza sytuację swoich wierzycieli. Ma to miejsce najczęściej wtedy, gdy majątek osobisty spadkobiercy jest obciążony długami, a majątek spadkowy przedstawia znaczną wartość. Odrzucenie spadku w takim przypadku skutkuje brakiem przejścia przedmiotów majątkowych do majątku spadkobiercy, z których to przedmiotów wierzyciele mogliby egzekwować swoje należności. Zgodnie z art. 1024 § 1 Kodeksu cywilnego, jeśli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, to każdy z tych wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili otwarcia spadku, może domagać się, żeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego. Podstawą są wtedy przepisy kodeksu cywilnego o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.
Jeśli oświadczenie spadkobiercy o odrzuceniu spadku zostanie uznane za bezskuteczne w stosunku do wierzyciela, to ma on możliwość kierowania egzekucji z przedmiotów spadkowych, tak jakby dłużnik przyjął spadek. Dla spadkobierców nie jest to dogodna sytuacja, ponieważ realna wartość spadku zostaje zmniejszona. Ponadto w takiej sytuacji nie jest do końca wiadome, czy wierzyciel skorzysta z możliwości przewidzianych prawem.
Dlatego też możliwość wystąpienia z żądaniem uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne ograniczono terminem. Można z nim wystąpić w ciągu 6 miesięcy od chwili kiedy powzięto wiadomość o odrzuceniu spadku, ale nie później niż przed upływem 3 lat od odrzucenia spadku (art. 1024 § 2 Kodeksu cywilnego). Jest to termin zawity. Jego upływ powoduje wygaśnięcie uprawnienia wierzyciela.
Jakie są skutki upływu terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku ?
Zgodnie z art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego).
Zgodnie z art. 1017 Kodeksu cywilnego jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.
Uchylenie od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku :
Składający oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, gdy działał pod wpływem błędu lub groźby, a także na skutek podstępu. Musi to nastąpić przed sądem i być przez sąd zatwierdzone. Spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Jeśli pod wpływem błędu lub groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia, to także może się uchylić od skutków prawnych niezachowania terminu
Groźba pod wpływem, której złożono (lub nie złożono) oświadczenie musi być poważna i bezprawna. Niebezpieczeństwo wynikające z groźby musi grozić osobie lub dobrom majątkowym osoby składającej oświadczenie lub osobie trzeciej.