Jak stanowi Kodeks cywilny w Art. 13 § 1, osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii,nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.
Celem bowiem ubezwłasnowolnienia jest więc niesienie pomocy tej osobie w załatwieniu jej spraw osobistych lub majątkowych.

Dla członków najbliższej rodziny podjęcie decyzji o złożeniu wniosku o ubezwłasnowolnienie osoby z ciężką chorobą taką jak np.  chorobą Alzhaimera, osoby w śpiączce klinicznej czy uzależnionej jest bardzo  trudnym krokiem. Z jednej strony uważają oni, że nie są uprawnieni do samodzielnego decydowania o ubezwłasnowolnieniu danej osoby bez jej zgody, z drugiej zaś mają oni pełną świadomość, że swym nierozsądnym zachowaniem bądź jego brakiem taka osoba może zaszkodzić swoim interesom. Toteż ubezwłasnowolnienie niekiedy staje się wręcz niezbędne. Aby jednak podjąć słuszną decyzje należy zapoznać się z podstawowymi informacjami dotyczącymi ubezwłasnowolnienia.

Ubezwłasnowolnienie stosuje się w celu ochrony nad osobami, które same nie są w stanie w sposób racjonalny samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Przesłanki ubezwłasnowolnienia mogą wynikać na przykład ze wskazań medycznych osoby starszej, choroby psychicznej czy alkoholizmu.  W tym miejscu należy podkreślić, że wyróżniamy dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

1. Ubezwłasnowolnienie Całkowite
2. Ubezwłasnowolnienie Częściowe

Różnią się one w sposób znaczący, dlatego w szczegółach warto przybliżyć podobieństwa i różnice.

Ubezwłasnowolnienie Całkowite:

Przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego zostały opisane w art. 13 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej jako „Kodeks cywilny” lub „k.c.”), gdzie zostało napisane: „Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.” Ze wskazanego przepisu wynika, że przesłankami ubezwłasnowolnienia całkowitego są:

• ukończone 13 lat,
• choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne,
• niemożność kierowania swym postępowaniem.

Wszystkie te przesłanki muszą wystąpić łącznie.  Ponadto, nawet gdy wszystkie wystąpią, sąd może nie przychylić się do wniosku o ubezwłasnowolnienie ze względu niespełniania głównego celu i zamierzenia tej instytucji. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie zostaje pozbawiona zdolności do czynności prawnych. § 2 przytoczonego przepisu wskazuje natomiast, że „Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską”. Opiekun osoby ubezwłasnowolnionej przede wszystkim sprawuje pieczę nad osobą ubezwłasnowolnioną, zarządza jej majątkiem, a także reprezentuje ją wobec osób trzecich (np. składając oświadczenia woli). Funkcję tę powinien sprawować małżonek, ojciec lub matka, a w przypadku braku tych osób – inna osoba, np. dalszy krewny.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Ubezwłasnowolnienie częściowe zostało wprowadzone przez art. 16 § 1 Kodeksu cywilnego: „Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw”. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo posiada ograniczone zdolności do czynności prawnych. Z przytoczonego przepisy wynika, że w celu ubezwłasnowolnienia częściowego osoby muszą zajść łącznie następujące przesłanki:

• pełnoletność,
• choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne,
• stan osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego,
• potrzebna jest pomoc do prowadzenia spraw wskazanej osoby.
• 2 art. 16 Kodeksu cywilnego instruuje, że „Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę”. Kurator może wyraża zgodę na dokonywanie czynności prawnych przez ubezwłasnowolnionego. Jego głównym zadaniem jest dbać o to, by ubezwłasnowolniony miał zapewnione środki do życia, opiekę lekarską, sam sobie nie szkodził i nie stwarzał zagrożenia dla innych, albowiem osoba ubezwłasnowolniona częściowo może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, tj. zakupy spożywcze czy korzystanie z najprostszych usług.

Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Katalog osób, które mogą złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie jest zawarty w art. 545 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej również jako „Kodeks postępowania cywilnego” lub „k.p.c.”). Przepis ten wskazuje, że wniosek tego typu może złożyć:

• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
• jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo,
• jej przedstawiciel ustawowy.

Osoba, które chce złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie, a nie znajduje się w kręgu osób wymienionych w przytoczonym powyżej artykule (np. dalsza rodzina lub osoba obca) ma możliwość złożenia wniosku do prokuratora o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie, albowiem legitymację do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie do sądu posiada również prokurator, a także Rzecznik Praw Obywatelskich.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie

Wniosek o ubezwłasnowolnienie składa się do sądu okręgowego miejsca zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy. Jeżeli brak jest miejsca zamieszkania to właściwy jest sąd okręgowy miejsca pobytu tej osoby.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie powinien spełniać wymagania dotyczące pozwu, z tym że zamiast pozwanego należy wskazać wszystkie osoby zainteresowane w sprawie. Wniosek musi również wskazywać zakres ubezwłasnowolnienia – całkowite lub częściowe, a także uzasadnienie przyczyn złożenia wniosku. Dodatkowe dokumenty, które należy dołączyć do wniosku wynikają z art. 552 § 1 k.p.c., zgodnie z którym:

 

• jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego należy przedstawić świadectwo lekarskie wydane przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby;
• jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa – zaświadczenie poradni przeciwalkoholowej;
• jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii – zaświadczenie z poradni leczenia uzależnień.

 

Wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli dotyczy osoby pełnoletniej, może również zawierać wniosek o ustanowienie doradcy tymczasowego. Doradcą tymczasowym jest osoba, która na czas trwania postępowania dba o ochronę mienia i osoby, wobec której toczy się postępowanie. Taką osobą może być osoba z rodziny, która nie wnosiła o ubezwłasnowolnienie, przede wszystkim małżonek, krewny lub inna osoba bliska. Ustanowienia doradcy tymczasowego sąd może dokonać również z urzędu.

Koszty sprawy o ubezwłasnowolnienie.

Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie jest stała i aktualnie wynosi 40 zł. W toku postępowania sąd powoła biegłego w celu wydania opinii dotyczącej stanu psychicznego osoby, wobec której prowadzone jest postępowanie. Osoba składająca wniosek, czyli wnioskodawca, ponosi koszty sporządzenia tej opinii, jej koszt to ok. 500-600 zł. Należy jednak pamiętać, że ze względu na trudną sytuację finansową można starać się o zwolnienie od kosztów, w tym celu należy do sądu złożyć stosowny wniosek.

Postępowanie w sprawie o ubezwłasnowolnienie

W pierwszej kolejności sąd powinien, bezzwłocznie o ile jest to możliwe , przesłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa.

Następnie, osoba, której wniosek dotyczy musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Opinia, sporządzona po badaniu, zawiera umotywowaną ocenę zakresu zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się osoby podlegającej ubezwłasnowolnieniu.
Po zgromadzeniu materiału dowodowego sąd wydaje orzeczenie zawierające informację o zastosowaniu bądź niezastosowaniu ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego wraz z uzasadnieniem. Sąd po wydaniu orzeczenia z urzędu przesyła odpis prawomocnego postanowienia, którym orzekł ubezwłasnowolnienie, do sądu opiekuńczego. Ma to miejsce, ponieważ to sąd opiekuńczy decyduje o ustanowieniu opiekuna lub kuratora.
Należy podkreślić, że gdy ustaną przyczyny ubezwłasnowolnienia sąd na wniosek uchyla ubezwłasnowolnienie. Sąd może także zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia stanu osoby ubezwłasnowolnionej, także ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.

Podsumowanie

Sprawy tego typu zazwyczaj są bardzo skomplikowane i należą do kategorii trudnych. Dlatego zalecam ze skorzystania fachowej pomocy kancelarii adwokackiej adwokata Łukasza Szyszkowskiego w Lublinie oraz filii w Chełmie